Η Νηστεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η σχέση της με την παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή
ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: «Διατροφή και ποιότητα ζωής».
Θέμα : «Η Νηστεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η σχέση της με την παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή» **.
Το θέμα που σκέφτηκα να αναπτύξουμε είναι πολύ μεγάλο και πολύπτυχο. Για το θέμα έχουν μιλήσει και έχουν γράψει πάρα πολλά μεγάλοι και έμπειροι ασκητές και άγιοι άνθρωποι της Εκκλησίας μας. Άλλωστε «η Νηστεία είναι άσκηση αγίων», γράφει ο π. Αλέξανδρος Σμέμαν. Θεωρώ όμως ότι πολύς κόσμος δεν γνωρίζει αρκετά για το τι ακριβώς είναι η Νηστεία όπως την ορίζει η Εκκλησία μας, ποιες είναι οι ποικίλες πνευματικές αλλά και σωματικές ωφέλειες της και βέβαια πόσο στενή σχέση έχει με τη λεγόμενη «Μεσογειακή Διατροφή» που ευτυχώς οι Έλληνες, όπως και άλλοι λαοί της Μεσογείου, αρχίζουμε τα τελευταία χρόνια να εκτιμούμε τη διαχρονική της αξία και να επιστρέφουμε σε αυτήν. Το ακόμη πιο ενθαρρυντικό και αισιόδοξο τόσο για τις ελληνικές οικογένειες όσο και για την κοινωνία μας είναι που τα τελευταία χρόνια πολλοί νέοι της πατρίδας μας, μαθητές και σπουδαστές –αγόρια και κορίτσια- κάνουν ή προσπαθούν να κάνουν Νηστεία και μάλιστα με ζηλευτό ενθουσιασμό –κυρίως τη Μ. Σαρακοστή του Πάσχα- και δηλώνουν ότι αισθάνονται πολύ καλά τουλάχιστον από την «αποτοξίνωση» -όπως λένε- από τα βαριά «ετοιματσίδικα» φαγητά και τις πίτσες και αρκετοί τηρούν ακόμη και το Τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας ή δεν πίνουν ούτε γάλα για όλη την περίοδο. Πρέπει να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι η κακή διατροφή, η μόλυνση του ατμοσφαιρικού αέρα, το άγχος του σημερινού Έλληνα και η καθομολογούμενη ανασφάλειά του –λόγω και της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια- οι πολλές και ποικίλες ασθένειες (ψυχικές και σωματικές) κάνουν επιτακτική την ανάγκη να επιστρέψουμε στην παραδοσιακή υγιεινή Μεσογειακή Διατροφή, δηλαδή να κάνουμε Νηστεία, όπως την όρισε και την θέσπισε η Ορθόδοξη Εκκλησία μας. Διότι η Νηστεία βοηθάει στην άσκηση και υγεία όχι μόνο του σώματος αλλά και της ψυχής (πνεύματος), δηλαδή στην ψυχοσωματική υγεία του χριστιανού. Κι αν μου επιτρέπεται, θεωρώ ότι η Νηστεία και κατ επέκταση η μεσογειακή διατροφή απαντά ακόμη και στο οικογενειακό πρόβλημα της οικονομικής κρίσης, διότι όλα τα τρόφιμα της μεσογειακής διατροφής είναι φθηνά σε κόστος, όσο και ωφέλιμα ψυχοσωματικά.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν αντίστροφα :
1). Τι είναι λοιπόν η λεγόμενη «μεσογειακή Διατροφή», τι περιλαμβάνει και ποιες οι ωφέλειές της ;
Η παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή ύστερα από έρευνες στη χώρα μας και αλλού, αποδείχτηκε η πιο υγιεινή διατροφή. Χαρακτηρίζεται από τις διατροφικές συνήθειες που είχαν οι κάτοικοι της Κρήτης και της Νότιας Ιταλίας στις αρχές του 1960. Προφυλάσσει από εμφράγματα του μυοκαρδίου και διάφορες μορφές καρκίνου. Είναι φτωχή σε θερμίδες, τονώνει τον οργανισμό και βοηθά την καλή λειτουργία του εντέρου κ.α. Ο συγκεκριμένος τρόπος διατροφής τα τελευταία χρόνια αποκτά όλο και περισσότερα εδάφη, διότι πολλές μελέτες δείχνουν ότι οι κάτοικοι των Μεσογειακών περιοχών ζουν περισσότερο και σπάνια πάσχουν από καρκίνο του εντέρου και του στήθους ή καρδιακές παθήσεις, σε σχέση με τους Αμερικανούς και τους Βορειοευρωπαίους. Το μενού είναι απλό και στηρίζεται στη λιτή διατροφή: χορταρικά, φρούτα, όσπρια, λαχανικά, αγνό τυρί, ζυμωτό μαύρο ψωμί, ελαιόλαδο, ξηροί καρποί, λίγο σπιτικό κρασί και ψάρια! Αυτά τα χαρακτηριστικά (κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και ακόρεστων λιπαρών) εκτός των άλλων, προστατεύουν και το δέρμα από τα σημάδια του χρόνου (ρυτίδες). Σε συνδυασμό με καθημερινή άσκηση (περπάτημα, χορός, γυμναστική κ.α.) το Μεσογειακό διατροφικό μενού αποτελεί συνταγή για μακροζωία, υγεία και ομορφιά. Τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι οι τροφές φυτικής προέλευσης, όπως τα φρούτα, λαχανικά, πατάτες, δημητριακά και όσπρια. Το ελαιόλαδο, ως βασικό έλαιο, αντικαθιστά όλα τα άλλα λίπη και έλαια, όπως βούτυρο, μαργαρίνη κ.α.
Η Μεσογειακή διατροφή λοιπόν χαρακτηρίζεται από :
• καθημερινή λήψη μικρών ποσοτήτων γαλακτοκομικών προιόντων, όπως το τυρί και το γιαούρτι
• κατανάλωση ψαριών και πουλερικών σε εβδομαδιαία βάση (όχι καθημερινή!)
• κατανάλωση αυγών το πολύ μέχρι 4 την εβδομάδα (να σημειωθεί ότι στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται και αυτά που χρησιμοποιήθηκαν στο μαγείρεμα)
• κατανάλωση ζάχαρης (που υπάρχει βέβαια στα γλυκά) σε εβδομαδιαία βάση
• κατανάλωση «κόκκινου» κρέατος (μοσχάρι, χοιρινό κτλ.) μόνο λίγες φορές το μήνα
• φυσική δραστηριότητα (περπάτημα, κίνηση γενικότερα) στο επίπεδο που συντηρεί την αίσθηση καθημερινής υγείας και ευεξίας
• λογική κατανάλωση κρασιού (συνήθως με τα γεύματα 1-2 ποτηράκια του κρασιού)
ΔΕΚΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΚΑΛΗ ΥΓΕΙΑ
1. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ ΠΡΩΙΝΟ.
2. ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΠΟΛΛΑ ΓΛΥΚΑ.
3. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΙΝΟΥΜΕ ΑΡΚΕΤΟ ΝΕΡΟ.
4. ΤΟ ΒΡΑΔΥ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΑΡΓΑ.
5. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΑΠΟ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΤΡΟΦΕΣ.
6. ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΠΟΛΛΕΣ ΤΣΙΧΛΕΣ & ΖΑΧΑΡΩΤΑ.
7. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΣΥΧΝΑ ΦΡΟΥΤΑ & ΛΑΧΑΝΙΚΑ.
8. ΟΧΙ ΣΤΑ ΓΑΡΙΔΑΚΙΑ & ΣΤΑ ΕΤΟΙΜΑ ΦΑΓΗΤΑ.
9. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΙΝΟΥΜΕ ΦΥΣΙΚΟΥΣ ΧΥΜΟΥΣ.
10. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΥΜΝΑΖΟΜΑΣΤΕ ΣΥΧΝΑ ΚΑΙ ΣΤΑΘΕΡΑ.
· Επισυνάπτω και σχετικό Βιντεάκι : https://www.youtube.com/watch?
ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΗΣΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ :
Α). Τι είναι η Νηστεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας ;
1). Η λέξη Νηστεία είναι σύνθετη αρχαιοελληνική λέξη από το αρνητικό μόριο «νη» και το ρήμα «εσθίω», δηλαδή δεν τρώω. Άρα Νηστεία = εκούσια αποχή από συγκεκριμένες τροφές για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα (για συγκεκριμένους λόγους).
2). Στην Ορθόδοξη Εκκλησία η νηστεία έχει κεντρική θέση. Θεωρείται μάλιστα «πρεσβυτέρα του νόμου», δηλαδή πρώτη εντολή του Θεού, αφού τό μόνο πού ζήτησε ο Θεός από τούς Πρωτοπλάστους στον Παράδεισο ήταν να μην φάνε από τούς καρπούς ενός δένδρου, δηλαδή να κάνουν ένα είδος νηστείας. Στή διάρκεια του εκκλησιαστικού έτους υπάρχουν μακρές περίοδοι νηστείας, όπως η Μεγάλη Τεσσαρακοστή πριν από τό Πάσχα, η νηστεία των Χριστουγέννων και η νηστεία του Δεκαπενταυγούστου. Ὑπάρχουν καί μεμονωμένες ημέρες νηστείας, όπως η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής καθ’ όλο τό έτος, η 5η Ιανουαρίου (παραμονή Θεοφανείων), η 29 Αυγούστου και η 14η Σεπτεμβρίου και άλλες.
3). Η νηστεία της Εκκλησίας δεν γίνεται ούτε για την υγεία του σώματος (αν και περιέχει κι αυτό το σκοπό), ούτε για διάφορους άλλους σκοπούς, αλλά για την κάθαρση των παθών, για την αντιμετώπιση του πονηρού και για την ένωση του ανθρώπου με το Θεό. Συνεπώς ένας πρώτος ορισμός για την Νηστεία θα μπορούσε να είναι : Νηστεία είναι η επιθυμία και η ελέυθερη απόφαση του ορθόδοξου χριστιανού (δεν τον υποχρεώνει κανείς, παρά μόνο η πίστη του στο Θεό) να τηρήσει τη νηστεία που ορίζει η Εκκλησία μας, τρώγοντας για κάποιο χρονικό διάστημα μικρές ποσότητες από τα επιτρεπόμενα τρόφιμα και συγχρόνως να προσπαθεί να απέχει από κάθε αμαρτία, αφιερώνοντας ταυτόχρονα χρόνο της ημέρας του στην ελεημοσύνη και στην προσευχή. Συνεπώς η Νηστεία δεν περιορίζεται μόνο στην ποιότητα αλλά και στην ποσότητα των τροφών, διότι διαφορετικά «η λαιμαργία του ανθρώπου αλλάζει υλικά για τον κορεσμό της»....
4). Ο Μέγας Βασίλειος όμως μας δίνει τον ουσιαστικότερο ορισμό της νηστείας: «Νηστεία αληθινή είναι η αποξένωσις από το κακό, η εγκράτεια της γλώσσας, η αποχή από το θυμό, ο χωρισμός από τις επιθυμίες, την καταλαλιά, το ψεύδος και την ψευδορκία. Η στέρησις από αυτά είναι αληθινή νηστεία. Μέσα εις αυτά λοιπόν η νηστεία είναι μεγάλο αγαθόν». Για τον Μ. Βασίλειο η νηστεία είναι παλαιότερη εντολή. Το «μη φάγετε», λέγει, είναι «νομοθέτημα νηστείας και εγκράτειας». Μετά από την πτώση όμως των Πρωτοπλάστων η νηστεία πήρε τη θέση του γιατρού, γιατί συνδέεται με τη μετάνοια· είναι η μετάνοια τού σώματος! Εκείνος που νηστεύει δεν μιμείται την παρακοή της Εύας και δεν ακολουθεί τη συμβουλή τού φιδιού. Γεύεται τα αγαθά του Παραδείσου που είχε ο Αδάμ πριν την πτώση….
Β). Από πότε ξεκινάει η Νηστεία, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας μας ;
1). Από τον Παράδεισο έως και Σήμερα : Η προέλευση της νηστείας ανάγεται στον Παράδεισο. Η Νηστεία αποτελεί πανάρχαιο θεσμό καθιερωμένο από τον ίδιο τον Θεό και μάλιστα από την αρχή της ζωής των πρωτοπλάστων. Η νηστεία είναι εντολή του Θεού. Είναι μία εντολή που έδωσε στον Αδάμ μέσα στον Παράδεισο. «Να μην φάει από τον καρπό του δέντρου της γνώσης του καλού και του κακού» (Γεν.2,17).
2). Η Νηστεία στην Παλαιά Διαθήκη : Ο Μωυσής πριν πάρει τις εντολές από τον Θεό έμεινε σαράντα ημέρες και σαράντα νύχτες στο βουνό. Αυτό ήταν ένα είδος νηστείας και το αποτέλεσμα από αυτή την νηστεία ήταν να πάρει τις δέκα εντολές από τον ίδιο το Θεό. Ο Ιωνάς όταν τον κατάπιε το ψάρι που είχε στείλει ο Θεός επειδή δεν τον άκουσε έμεινε για τρεις ημέρες και τρεις νύχτες στην κοιλιά του ψαριού όπου έμεινε και νηστικός μόνο με αλμυρό νερό. Ο Θεός τον άφησε ελεύθερο αφού προσευχήθηκε σε αυτόν. Έτσι ο Θεός τον άφησε ελεύθερο μετά από τη μικρή νηστεία και την τιμωρία που υπέστη.
3). Η Νηστεία στην Καινή Διαθήκη : Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος ζούσε μόνος του από πολύ μικρή ηλικία στην έρημο και νήστευε. Ο ίδιος ο Θεάνθρωπος, ο Κύριος ημών Ι. Χριστός, νήστευε για σαράντα μερόνυχτα πριν βγει στον δημόσιο βίο. Ο Ιησούς, δηλαδή, αφού βαπτίστηκε πήγε στην έρημο και έμεινε εκεί για λίγο καιρό όπου με νηστεία και προσευχή κατάφερε να αντιμετωπίσει όλους τους πειρασμούς.Τέλος, οι μαθητές του Χριστού όλα τα χρόνια της επίγειας ζωής τους νήστευαν και κήρυτταν στο όνομα του Θεού. Σήμερα : Οι ορθόδοξοι χριστιανοί νηστεύουμε σχεδόν όλες τις Τετάρτες και Παρασκευές του εκκλησιαστικού έτους (βλ. πρακάτω), νηστεύουμε στις μεγάλες γιορτές αλλά και κάθε φορά που προετοιμαζόμαστε για να κοινωνήσουμε των Αχράντων Μυστηρίων.
Ο Ιησούς Χριστός με τη διδασκαλία του αλλά και τις πράξεις του μας φανέρωσε πως η νηστεία είναι όπλο κατά των διαφόρων πειρασμών και του Διαβόλου [είπε: «τούτο το γένος» (=ο διάβολος) δεν διώχνεται παρά μόνο με προσευχή και νηστεία», κατά Ματθαίον 17, 21]. Επίσης μας άφησε συμβουλές για το πως πρέπει να είναι μια σωστή νηστεία : «Και όταν νηστεύετε, μη γίνεστε σαν τους υποκριτές, σκυθρωποί· επειδή, αφήνουν άπλυτα τα πρόσωπά τους, για να φανούν στους ανθρώπους ότι νηστεύουν» (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, κεφ 6, στ. 16). Ο Θεός όμως ζητά από εμάς να νηστεύουμε με άλλον τρόπο. Λέει ο Χριστός : «Εσύ όμως όταν νηστεύεις, λούσε το κεφάλι σου, και πλύνε το πρόσωπό σου για να μη φανείς στους ανθρώπους ότι νηστεύεις» (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, κεφ. 6, στίχος 17).
Όλα τα παραπάνω λόγια του Κυρίου ημών Ι Χριστού φανερώνουν ότι η νηστεία είναι μια ελεύθερη αυτοπροσφορά του ανθρώπου στην αγάπη του Θεού. Νοιώθοντας ο άνθρωπος την αγάπη του Θεού εκούσια -δηλαδή με την θέλησή του- αποφασίζει να νηστέψει για να ανταποδώσει αυτή την αγάπη του με ένα είδος θυσίας που είναι η νηστεία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ : Συνεπώς, μόνο αν δει ο άνθρωπος τη νηστεία με το παραπάνω πρίσμα, θα την έχει βάλει στην σωστή της βάση. Αλλιώς θα την μετατρέψει σε μια τυπικότητα δήθεν ηθικής Χριστιανικής ζωής πιστεύοντας πως θα τον οδηγήσει στον Παράδεισο. Μ’ αυτή του όμως την στάση ο άνθρωπος μετατρέπει την νηστεία από μέσο σωτηρίας σε σκοπό σωτηρίας.
Γ). Ποιος ο σκοπός της νηστείας στην ορθόδοξη πίστη ;
Σύμφωνα με τους Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας μας, ο σκοπός της νηστείας είναι:
1). Η χαλιναγώγηση των παθών, 2). Η πνευματική ενδυνάμωση του ανθρώπου, 3). Η καταπολέμηση των δαιμονικών προσβολών, 4). Η κατάνυξη του ανθρώπου και η μετάνοιά του, 5). Ο φωτισμός του 6). Η κάθαρση της ψυχής του και άλλα πολλά πνευματικά και σωματικά οφέλη.
Η γνήσια και τέλεια χριστιανική νηστεία συνδυάζεται απαραίτητα με την αγάπη και την προσευχή. Η αγάπη προς τους άλλους είναι το θεμέλιο της νηστείας. «Τι ωφέλεια θα έχουμε όταν δεν τρώμε κοτόπουλο ή ψάρι, ωστόσο όμως δαγκώνουμε και κατατρώμε τους αδελφούς μας;», γράφει ο Αγ. Ιωάννης Χρυσόστομος.
Η νηστεία είναι μέσο ασκήσεως του χριστιανού, με το οποίο αποκτά αυτοκυριαρχία και υπερνίκηση των παθών του. Με τη νηστεία πετυχαίνεται η ενίσχυση του πνεύματος του ανθρώπου ώστε να μην υποκύπτει στους κάθε είδους πειρασμούς της ζωής. Η νηστεία βοηθάει τον άνθρωπο να πάψει να εξαρτάται από τα πράγματα αυτού του κόσμου και να συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του στα πράγματα της Βασιλείας του Θεού. Ελευθερώνεται από την ύλη και τις όποιες εξαρτήσεις του σύγχρονου τεχνολογικού πολιτισμού.
Η νηστεία από μόνη της δεν είναι αρετή, αλλά είναι μέσον για την απόκτηση της αρετής. Ο άνθρωπος που νηστεύει δυναμώνει τη θέληση του, επιβάλλεται στον εαυτό του και υποτάσσει το σώμα στο πνεύμα. Δείχνει έμπρακτα την αγάπη του στο Θεό και την υπακοή του σ’ όσα η Εκκλησία μας ορίζει. Ελευθερώνεται από τον εγωκεντρισμό του και έτσι ελκύει τη χάρη του Θεού. Προκόβει πνευματικά, αλλά κατά συνέπεια και κοινωνικά, αφού η νηστεία συνδυάζεται άμεσα και με την ελεημοσύνη και αυτός που νηστεύει οφείλει αυτά που περισσεύουν από την νηστεία να τα μοιράζει στους φτωχότερους(ο κοινωνικός χαρακτήρας της ορθόδοξης νηστείας).
Δ). Ποια τα οφέλη της νηστείας ;
1). Η νηστεία εκτός από καθήκον μας και ένδειξη της πίστης μας είναι ένας τρόπος να γίνουμε εγκρατείς. Με την νηστεία εξασκούμαστε ώστε να μην παρασυρόμαστε στις αμαρτίες, μικρές ή μεγάλες. Συνδυάζεται με τη συγχώρηση και την ελεημοσύνη και έτσι οδηγεί προς την αγάπη για το συνάνθρωπο. 2). Η νηστεία είναι μια καλή αποτοξίνωση του οργανισμού μας παρόλο που για τη θρησκεία δεν είναι αυτός ο στόχος. 3). Η νηστεία είναι μια ευκαιρία για να υιοθετήσουμε μια διατροφή πιο υγιεινή για τον οργανισμό μας. 4). Η παραδοσιακή δίαιτα της Σαρακοστής χάρη στα άφθονα λαχανικά και τα φρούτα, είναι πλούσια σε βιταμίνες (Α,Β,Ε), φολικό οξύ, ιχνοστοιχεία, αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες. Αντίθετα είναι φτωχή σε κορεσμένα λίπη! 5). Τα όσπρια, με την σειρά τους, αποτελούν το κρέας της νηστείας. Μας παρέχουν σύνθετους υδατάνθρακες, αλλά και φυτικές πρωτεΐνες, με μηδαμινό λίπος. Αν συνδυαστούν σωστά, με δημητριακά, μας προσφέρουν πρωτεΐνες, ισάξιες του κρέατος.
2). Ποιες είναι λοιπόν οι Νηστίσιμες τροφές: Λαχανικά, Όσπρια, Πατάτες, Ζυμαρικά, Ξηροί καρποί, Ελιές, Φρούτα. Επίσης: όταν νηστεύουμε και δεν τρώμε ούτε λάδι, δεν πίνουμε ούτε: Κρασί ή άλλα Οινοπνευματώδη ποτά. Υπόψη ότι : Την ημέρα που τρώμε ψάρι δεν τρώμε : Κρέας Γαλακτοκομικά Τυροκομικά Αυγά. Τρώμε ψάρι : Του Ευαγγελισμού 25η Μαρτίου, Των Βαΐων, Της Μεταμορφώσεως («6 Αυγούστου») και εάν η ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου συμπέσει Τετάρτη\ ή Παρασκευή τρώμε μόνο ψάρι.
3). Παρεξηγημένες αντιλήψεις για τη νηστεία :
· Η νηστεία δεν είναι αυτοτιμωρία, αυτοβασανισμός και ούτε έχει καθιερωθεί επειδή ο Θεός ευχαριστιέται, όταν δεν τρώνε οι άνθρωποι. Και βέβαια δεν είναι δίαιτα αδυνατίσματος.
ΠΡΟΣΟΧΗ : Ειδικά στις μεγάλες νηστείες που έχει καθιερώσει η αγία μας εκκλησία δεν είναι λίγοι δυστυχώς εκείνοι οι χριστιανοί που διαλαλούν τη νηστεία τους, γεγονός που δείχνει την άγνοια της πραγματικής αξίας, που σε αυτήν την περίπτωση γίνεται απλώς για το «θεαθήναι τοις ανθρώποις». Αρκεί να θυμηθούμε τον Κύριο μας που είχε πει : «Εσύ όμως όταν νηστεύεις, λούσε το κεφάλι σου, και πλύνε το πρόσωπό σου για να μη φανείς στους ανθρώπους ότι νηστεύεις» (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, κεφ. 6, στίχος 17). Ας κάνουμε λοιπόν τη νηστεία μας όσο πιο αθόρυβα γίνεται «…και ο Πατέρας σου που βλέπει στα κρυφά, θα σου ανταποδώσει στα φανερά», όπως είπε ο Κύριος (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, κεφ. 6, στίχος 18).
· Τα παιδιά δεν παθαίνουν τίποτε από την Νηστεία. Απεναντίας πρέπει να εξοικειώνονται με την έννοια της νηστείας και της υγιεινής διατροφής και γενικά να αποφεύγονται λιπαρές τροφές, έτοιμες τροφές Φαστ-φούτ και πολλά γλυκίσματα. Δυστυχώς η Ελλάδα μας είναι η 1η χώρα σε παχύσαρκα παιδιά (Μεγάλο θέμα το οξύ πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας).
· Η γνώμη του Γέροντα (τώρα οσίου Παϊσίου του αγιορείτη) για τη νηστεία των παιδιών : Μπορούν λοιπόν να νηστέψουν τα παιδιά και από ποια ηλικία; Μήπως θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους; Και τελικά η νηστεία μπορεί να τα ωφελήσει πνευματικά; Αυτά και άλλα σχετικά ερωτήματα μας απασχολούν και ως υπεύθυνοι γονείς και παιδαγωγοί αναζητούμε λύσεις.
Να τι απάντησε ο Γέροντας τότε Παϊσιος, όταν ρωτήθηκε :
-Γέροντα, ένα παιδάκι πόσο πρέπει να νηστεύει;
–Αν το παιδί είναι γερό, έχει υγεία, μπορεί να νηστεύει. Άλλωστε τώρα υπάρχουν ένα σωρό τροφές νηστίσιμες. Παλιά τα παιδιά νήστευαν και όλη μέρα έτρεχαν και έπαιζαν, αλλά έτρωγαν πολλές φορές. Στα Φάρασα, την Μεγάλη Σαρακοστή όλοι, μικροί-μεγάλοι, έκαναν ενάτη. Μάζευαν οι γονείς τα παιδιά στο Κάστρο, τους έδιναν παιχνίδια, για να παίζουν, και στις τρεις το απόγευμα, που χτυπούσε η καμπάνα για Προηγιασμένη, πήγαιναν κοινωνούσαν.
Έλεγε ο Άγιος Αρσένιος (ο Καππαδόκης) : «Τα παιδιά, όταν παίζουν όλη την ημέρα, δεν θυμούνται το φαγητό. Τώρα που θα βοηθήσει και ο Χριστός, δεν θα αντέξουν;» Και οι μεγάλοι, όταν δεν νηστεύουν, ελέγχονται βλέποντας τα παιδιά να νηστεύουν. Όταν μικρός δούλευα με τον μάστορά μου για πολύ καιρό σε κάποιο σπίτι και τρώγαμε εκεί, Τετάρτη και Παρασκευή έφευγα και πήγαινα να φάω στο σπίτι μου, γιατί αυτοί δεν νήστευαν. Μια φορά, Τετάρτη ήταν. Έφεραν να με κεράσουν μπακλαβά. «Ευχαριστώ, τους είπα, αλλά νηστεύω». «Για δες, είπαν, μικρό παιδί να νηστεύει και εμείς μεγάλοι άνθρωποι να τρώμε».
-Γέροντα, παιδάκια πέντε-έξι ετών πρέπει να νηστεύουν πριν από την θεία κοινωνία;
-Τουλάχιστον το βράδυ να έχουν φάει λαδερό φαγητό. Αλλά αυτό είναι και θέμα Πνευματικού. Καλύτερα η μητέρα να ρωτήσει τον Πνευματικό, γιατί μπορεί το παιδάκι να έχει πρόβλημα με την υγεία του και να πρέπει λ.χ. να πιει γάλα.
Βλέπουμε επομένως ότι η μόνη προϋπόθεση που θέτει ο Γέροντας είναι η υγεία του παιδιού.
Ε). Ποια η γνώμη των ειδικών (γιατρών) για τη νηστεία ;
Ο αντιπρόεδρος της πανελλήνιας ομοσπονδίας διαιτολόγων – διατροφολόγων, δρ. Μιχάλης Χουρδάκης είχε δηλώσει στην εφημερίδα «Τα ΝΕΑ» : «Η περιορισμένη κατανάλωση τροφών και πρόσληψη θερμίδων, χωρίς φυσικά να ξεπερνούμε τα όρια της υπερβολής, έχει αποδειχθεί από επιστημονικές έρευνες ότι αυξάνει το προσδόκιμο επιβίωσης. Παράλληλα, το μέτρο και τα ισορροπημένα γεύματα συμβάλλουν στην πρόληψη διαφόρων παθήσεων και κυρίως του διαβήτη. Η πρόσληψη διατροφικών στοιχείων από τα φρούτα και τα λαχανικά είναι πολύ σημαντική παράμετρος για καλή υγεία, όπως και ο περιορισμός της κατανάλωσης κρέατος, που ευθύνεται για την ανάπτυξη του καρκίνου του παχέος εντέρου. Επιπλέον, η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών αυξάνει τα αντιοξειδωτικά του οργανισμού, προστατεύοντας από τον καρκίνο του προστάτη».
Ζ). Οι μοναχοί του αγίου Όρους έχουν ως βάση της ασκητικής ζωής τους τη νηστεία :
Ο γέροντας (ηγούμενος) Μωυσής είπε πρόσφατα : «Στο άγιο όρος οι μοναχοί τρώμε με εγκράτεια. Όσο πρέπει. Ακόμα και στις γιορτές, όπως το Πάσχα, δεν τρώμε κρέας. Τρώμε ψάρι. Και βέβαια καταναλώνουμε συχνά λαχανικά και φρούτα, πολλά από τα οποία τα παράγουμε οι ίδιοι». Και πρόσθεσε ο γέρων Μωυσής : «οι αγιορείτες μοναχοί ακόμα και από τα νηστίσιμα προϊόντα δεν τρώμε πολύ. Θα φάμε με εγκράτεια. Όσο πρέπει. Κι αυτό διότι γενικά οι μοναχοί ζουν με τα απλά, τα απαραίτητα, τα λιτά. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλο τον χρόνο, Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή νηστεύουμε και τρώμε αλάδωτα τα γεύματα».
Πράγματι το διαιτολόγιο των μοναχών, εκτός από πιστό στους κανόνες της Εκκλησίας, αποδεικνύεται και….αντικαρκινικό, όπως διαπιστώνουν οι επιστήμονες. Για να μοιάσουμε λοιπόν στους μοναχούς και πατέρες του αγίου Όρους στην πολύ καλή ψυχοσωματική υγεία που έχουν, πρέπει να ακολουθούμε την παραδοσιακη μας μεσογειακή διατροφή αλλά κυρίως να ξεκινήσουμε –όσοι ακόμη το σκεφτόμαστε- πνευματική εν Χριστώ ζωή με εξομολόγηση, μετάνοια, ταπείνωση, σταθερό εκκλησιασμό και συμμετοχή στη Θεία Κοινωνία, εμπιστοσύνη στον τριαδικό Θεό και καθόλου άγχος και έτσι θα είναι ο Κύριος μαζί μας και θα μας χαρίζει υγεία και κάθε ευλογία προσωπική αλλά και οικογενειακή.
Ο γέροντας Παΐσιος (1924-1994) συνήθιζε να λέει : «..να “ξεμπαζώσουμε” την ψυχή μας από τα πάθη και να αφήνουμε τη χάρη να ενεργεί» [«χάρη»: η αγαθή ενέργεια του Θεού, που κάνει όλα τα πλάσματα να ζουν και που έρχεται στον άνθρωπο και τον κάνει άγιο, όταν η καρδιά μας είναι αγνή και ταπεινή].
Η). Ποιες είναι οι Νηστείες της Εκκλησίας μας ;
1). Κάθε πότε νηστεύουμε ;
-Την Τετάρτη και την Παρασκευή (Προδοσία-Σύλληψη και Ταφή του Χριστού αντίστοιχα)
- Τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, δηλ. από την Καθαρά Δευτέρα έως το βράδυ του Μ. Σαββάτου (Σημ. : Και η ημέρα του Μ. Σαββάτου είναι ημέρα αυστηρής νηστείας, ακόμη κι αν το πρωί στη θ. Λειτουργία κοινωνήσαμε των Αχράντων Μυστηρίων. Μάλιστα είναι το μοναδικό Σάββατο του χρόνου, κατά το οποίο δεν καταλύουμε (δεν τρώμε) ούτε λάδι.
-Τη Σαρακοστή των Χριστουγέννων, δηλ. από τις 15 Νοεμβρίου έως και την 24η Δεκεμβρίου. Βέβαια κατά τη νηστεία αυτή επιτρέπεται η κατάλυση ιχθύος (μπορούμε να τρώμε ψάρι), εκτός Τετάρτης και Παρασκευής, από την 21η Νοεμβρίου έως και την 17η Δεκεμβρίου.
-Τον Δεκαπενταύγουστο, δηλ. από 1η έως και 14η Αυγούστου.
-Την περίοδο της νηστεία των αγίων Αποστόλων, δηλ. από τη Δευτέρα μετά των Αγίων Πάντων έως και την εορτή των αγίων Πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (29 Ιουνίου). Κατά τη νηστεία αυτή επιτρέπεται η κατάλυσις ιχθύος, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής.
-Την παραμονή των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου)
-Την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου)
-Την ημέρα της αποτομής της τιμίας κεφαλής του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου(29 Αυγούστου).
2). Κάθε πότε καταλύουμε την Τετάρτη και την Παρασκευή, δηλ. δεν τηρούμε τη νηστεία;
-Το άγιο Δωδεκαήμερο, δηλ. από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Θεοφάνεια (με εξαίρεση την παραμονή των Θεοφανείων)
-Τη Διακαινήσιμη εβδομάδα, δηλ. από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή του Θωμά.
-Την εβδομάδα από την Κυριακή της Πεντηκοστής μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων
-Την πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου, δηλ. από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου έως την Κυριακή του Ασώτου. Επίσης την εβδομάδα από την Κυριακή των Απόκρεων έως ην Κυριακή της Τυρινής καταλύουμε τα πάντα εκτός από το κρέας (Λευκή εβδομάδα).
-Τις Δεσποτικές εορτές, δηλ. αυτές που αναφέρονται στο πρόσωπο του Κυρίου ημών Ι. Χριστού.
3). Κάθε πότε (ποιες Τετάρτες ή Παρασκευές) έχουμε κατάλυση ιχθύος, δηλ. τρώμε ψάρι ;
-Τις Θεομητορικές εορτές, δηλ. του Ευαγγελισμού (25 Μαρτίου), της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου (15 Αυγούστου), του Γενεσίου της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου), των Εισοδίων της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου).
-Την εορτή της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου)
-Την εορτή της Συνάξεως (7 Ιανουαρίου) και του Γενεθλίου (24 Ιουνίου) του Τιμίου Προδρόμου
-Την εορτή των αγίων πρωτοκορυφσίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (29 Ιουνίου)
-Την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (6 Αυγούστου)
-Την εορτή του αγίου Αποστόλου Φιλίππου (14 Νοεμβρίου)
-Την Κυριακή των Βαίων, - Την Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής, - Την Τετάρτη της Αποδόσεως του Πάσχα (παραμονή Αναλήψεως).
Θ). Έχει σχέση η Νηστεία της Εκκλησίας με τη Μεσογειακή Διατροφή ;
1). Απόλυτη. Στην πραγματικότητα η τήρηση της νηστείας, κατά τις ημέρες του έτους που συνιστά η ορθόδοξη Εκκλησία, αποτελεί την έκφραση του λεγόμενου μοντέλου της «Μεσογειακής Διατροφής» και αποκομίζει σημαντικά οφέλη για την υγεία του, κυρίως σε επίπεδο πρόληψης : Διότι τα χαρακτηριστικά της Μεσογειακής Διατροφής είναι η μικρή κατανάλωση ζωικού λίπους (και κυρίως το κρέας το οποίο καταναλώνεται 2 φορές το μήνα) και η αυξημένη κατανάλωση δημητριακών (χωρίς προσθήκη ζάχαρης και αλατιού), οσπρίων, νωπών φρούτων, λαχανικών, και νωπού ελαιόλαδου ως βασική πηγή λίπους, καθώς και μικρή κατανάλωση κόκκινου κρασιού κατά την διάρκεια γευμάτων.
2). Ποιες τροφές αποφεύγονται κατά τη Νηστεία, όπως άλλωστε τις περιλαμβάνει στο πρόγραμμά (μενού) της και η παραδοσική Μεσογεική Διατροφή ;
Όπως είπαμε, κατά τη διάρκεια της νηστείας : 1. Απέχουμε από τρόφιμα ζωικής προέλευσης (κρέατα, γαλακτοκομικά), τα οποία συμβάλλουν στην αύξηση της LDL χοληστερόλης (της λεγόμενης «κακής» χοληστερόλης) στην κυκλοφορία του αίματος. Η αυξημένη πρόσληψη ζωικού λίπους και ζωικής πρωτεΐνης από το κρέας σχετίζονται και με τον καρκίνο του παχέως εντέρου. 2. Αυξάνουμε την πρόσληψη φυτικής προέλευσης τροφίμων, όπως όσπρια, δημητριακά, νωπά φρούτα και λαχανικά. Τα τρόφιμα αυτά μας προσφέρουν: Φυτικές ίνες: Προλαμβάνουν τη δυσκοιλιότητα, προσροφούν δυνητικά επιβλαβείς ουσίες στο παχύ έντερο, αποτρέποντας νεοπλασματικές ασθένειες και βοηθούν στη ρύθμιση των επιπέδων γλυκόζης και χοληστερόλης στο αίμα. Έχει πολλές Βιταμίνες : Καροτενοειδείς, φλαβονοειδείς, βιταμίνη C, που λειτουργούν ως φυσικά αντιοξειδωτικά, δηλαδή ως ασπίδες προστασίας ενάντια στην οξείδωση βιολογικών μορίων του οργανισμού μας κι έτσι προλαμβάνουν από νοσήματα φθοράς, και καθυστερούν τη γήρανση. Έχει πολλές Φυτικές στερόλες : Ουσίες που εμποδίζουν την απορρόφηση της χοληστερόλης, βοηθώντας έτσι στην ομαλοποίηση των επιπέδων της στο αίμα. Έχει ανόργανα συστατικά: όπως το κάλιο και το μαγνήσιο, που βοηθούν στη μείωση της αρτηριακής πίεσης. Κλπ….
Ι). Η Νηστεία στις άλλες Θρησκείες….
Με την ευκαιρία σκέφτηκα να προσθέσω και λίγα στοιχεία που βρήκα στο Ιντερνετ για τη Νηστεία και σις άλλες Μεγάλες Θρησκείες, έτσι για ενημέρωση, αλλά και για να διαπιστώσει κάθε αναγνώστης ότι η Νηστεία είναι Πανθρησκειακή συνήθεια.
------Η Νηστεία στο Ισλάμ : Το Κοράνιο επιβάλλει νηστεία είκοσι εννέα έως τριάντα ημέρες το χρόνο για όλους τους πιστούς και άντρες και γυναίκες άνω των δέκα τεσσάρων (14) ετών. Οι ασθενείς, όπως οι γυναίκες σε κατάσταση εγκυμοσύνης και οι ταξιδιώτες εξαιρούνται. Υποχρεώνονται όμως να νηστεύουν τον ίσο αριθμό ημερών όταν δεν βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση. Η νηστεία αυτή τελείται το μήνα RAMADAN (για αυτό το λόγο συνηθίζεται να λέμε τη νηστεία αυτή ραμαζάνι), τον ένατο του μουσουλμανικού σεληνιακού έτους και συνδέεται με το γεγονός της αποκαλύψεως του Κορανίου από τον Μωάμεθ. Αρχίζει και λήγει με την εμφάνιση της νέας σελήνης.
------Η Νηστεία στον Ιουδαϊσμό : Οι Εβραίοι στην Π. Διαθήκη νήστευαν χωρίς να τους το επιβάλλει με το ζόρι κάποιος θρησκευτικός κανόνας. Υπάρχει βέβαια το παράδειγμα του Μωυσή που νήστεψε σαράντα ημέρες και κάποιων άλλων δικαίων της Παλαιάς Διαθήκης. Οι σημερινοί Εβραίοι συνήθως δε νηστεύουν μεγάλα χρονικά διαστήματα. Μόνο κατά έξι μέρες το χρόνο υποβάλλονται σε νηστεία που τηρούν με ακραία αυστηρότητα. Tο χοιρινό είναι ακατάλληλη τροφή. «Ακάθαρτα» επίσης είναι τα μαλάκια και τα οστρακοειδή. Επιτρέπονται μόνον τα ψάρια. Τροφές κατάλληλες για κατανάλωση, είναι εκείνες που προέρχονται από «καθαρά» ζώα. Σύμφωνα με τα ιερά κείμενα των Εβραίων, «καθαρά» ζώα είναι τα βοοειδή, τα αιγοπρόβατα και το ελάφι.
------Η Νηστεία στον Ινδουισμό : Οι Βραχμάνοι των Ινδιών νηστεύουν πολύ συχνά και αυστηρά και δεν αναγνωρίζουν κανένα λόγο εξαίρεσης από αυτή. Οι φακίρηδες καθώς και οι φανατικοί πιστοί των Ινδιών υποβάλλονται σε πρωτοφανείς νηστείες επί οχτώ, δέκα και δεκαπέντε ημέρες. O Ινδουισμός, όπως και ο Βουδισμός, συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την παράδοση της φυτοφαγίας. Οι κυριότεροι κανόνες του ινδουισμού είναι η σύσταση στους πιστούς να αποφεύγουν το κρέας και το αλκοόλ, η απαγόρευση της θανάτωσης της «ιερής αγελάδας» και η απαγόρευση της κατανάλωσης χοιρινού.
----- Η Νηστεία στον Βουδισμό : Οι βουδιστές μοναχοί του Θιβέτ υποβάλλονται σε δυο ειδών νηστείες : στην «αυστηρή» που είναι διάρκειας 24 ωρών και που απαγορεύεται η κατάποση ακόμα και του σίελου και στην ηπιότερη που τρώνε μόνο το βράδυ. Η ηθική του βουδισμού συνιστά την νηστεία ως μέσον εξιλασμού. Γενικά οι Βουδιστές είναι φυτοφάγοι.
-----Η Νηστεία στον Ταοϊσμό : ‘Έχει σταθερές θρησκευτικές εορτές κάθε χρόνο, όπως είναι η εορτή του ουρανού, της γης, του νερού κ.α. Πριν από τις διάφορες τελετές, οι οπαδοί του Ταοϊσμού υποβάλλονται σε νηστείες και απομονώσεις, οι οποίες κρίνονται αναγκαίες για την άφεση των αμαρτιών τους.
** ΠΡΟΣΟΧΗ : Η επιλογή, η επιμέλεια και η ανάπτυξη του θέματος για τη «Νηστεία στην Ορθόδοξη Εκκλησία και τη σχέση της με την παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή» είναι του κ. Θανάση Παπαδοπούλου, Ιεροψάλτη της ενορίας μας, Θεολόγου καθηγητή (Γ/σιάρχη).